شیرین بیان

انگلیسی : Liquorice

عربی : شجرة السوس

فرانسه : Reglisse

ایتالیایی : Regolizia

گیاهی است علفی چند ساله دارای ساقه هوایی دراز و علفی و برگهای آن مرکب. تعداد برگچه‌ای آن فرد و اغلب یازده‌­تا است. ریشهه شیرین ‌بیان دارای عصاره‌ای است که در طب‌گياهی مصرف وسیعی دارد. از عصاره شیرین‌ بیان و عرق آن مشروب غیر الکلی فرح بخشی درست می‌کنند. شیرین بیان بومی تمامی مناطق معتدل با آب و هوای مدیترانه‌ای است.

روایت از جابرین حیان

شیرین بیان گیاهی است علفی و پایا از تیره سبزی آساها که به ارتفاع ۵۰ سانتی متر تا یک متر می‌رسد، این گیاه بومی جنوب اروپا و شمال آفریقا و نواحی معتدل آسیا می‌باشد. (در اکتر نقاط ایران خصوصاً نواحی شرقی و شمال شرقی و همچنین آذربایجان به فراوانی می‌روید). ريشه و ساقه زیرزمینی آن مصرف دارویی دارد. عصاره شیرین بیان به ‌تناسب شیرینی طعم آن جهت مخفی کردن طعم ناپسند بعضی داروها نظیر کاسیا و گنه گنه مصرف می‌شود. سوس، اصل السوس، علوقیرنیرا، عرقسوس، عرق السوس، شجرة السوس و مهک می‌تامند. ریشه شیرین بیان در بازار به نام آسه نیز عرضه می‌شود

ابوعلی سینا گوید

سوس، مهک، شیرین بیان و بیخ مهک مزاجش معتدل است و اگر به طرفی گرایش پیدا کند رو به حرارت و رطوبت است. افشره و بیخش داروی کژدمه مي‌باشد افشره‌اش برای زخمها مفید است؛ قصبة الریه را نرم کند؛ ریه را می‌پالاید، صدا را صاف کند، علاج سوزش بول، قرحه گرده و مثانه و گرمی مثانهه است، برای تبهای کهنه مفید است.

ترکیبات شیمیایی

در ریشه شیرین‌بیان ماده عامل شیرین گلیسیریزین، گلیسیرتینیک اسید و گلیسیریزیک اسید وجود دارد. ریشه شیرین‌بیان تجارتی دارای ۲/۲ درصد ایزولیکیریتین و یک آنتوکسانتین گلی‌کوزید که رنگ کمی زرد به مغز ريشه می‌دهد و به‌علاوه یک فلاوونوزید و لیکیریتوزید با سمیت محدود کم که فقط عمل عضلات نرم را کُند می‌کند می‌باشد.

خواص و کاربرد

شیرین‌بیان مدر و مسکن است. بیشتر در عفونتهای نزله‌ای و سرفه‌دار مصرف می‌گردد. ریشه شیرین بیان را به مقدار ۲۵ گرم در یک لیتر آب می‌جوشانند و اگر آن را با بدگیاه دم کنند نوشابه‌ای خنک و ادرارآور خواهد شد.

ریشه شیرین‌بیان اشتهاآور و ادرارآور، خنک:،داروي سینه و سرفه است و در التیام زخم معده و همچنین به تقویت غده‌های فوق کلیوی کمک می‌کند. شیرین‌بیان را در عفونتهای گلو برونشها و درد روده‌ها مصرف می‌کنند که باید ۵۰ گرم آن را در یک لیتر آب پنج دقیقه جوشانده پس از دوازده ساعت خورد. با پودر شیرین‌بیان نوشابه‌ای به‌نام کوکر درسست مي‌کنند. پودر شیرین‌بیان بهترین داروی یبوست و بواسیر است.

در چین مرسوم است که ریشه‌های اين گیاه را در بهار یا پاییز از خاک بیرون آورده، شسته و تمیز نموده و به‌طور طبیعی یا با کمی عسل گرم می‌کنند تا حدی که به دست نچسبد و سپس مصرف می‌کنند.

در طب جدید از گرد ریشه و ساقه زیرزمینی آن برای رفع ناراحتی‌های طحال و جراحت گلو استفاده می‌شود.

در ریشه شیرین‌بیان ماد قندی و شیرین و لعابداری وجود دارد که در آب حل می‌شود؛ دارای خواصی خلط آور و نرم کننده سینه می‌باشد. شیرین‌بیان خنک, مدر و مسکن است. ریشه‌اش را به مقدار بیست و پنج گرم تا سی گرم در یک لیتر آب می‌جوشانند و مصرف می‌کنند ريشه آن دوای سینه و سرفه است.

جوشاندة برگهای توت فرنگی با شیرین‌بیان حمله آسم را تسکین می‌دهد.

ريشه و ریزوم شیرین‌بیان مصارف دارویی دارد و به‌صورت قطعات استوانه‌ای شکل به قطر 0.5 تا 1.5 سانتی‌متر در معرض استفاده قرار می‌گیرند.

شیرین‌بیان اثر رفع سرفه‌های عصبی، برونشیت و التهاب نای دارد. مصرف آن در موارد التهاب معده و زخم معده ظاهر می‌کند.

خوراک آن با باریجه نافع تنگی نفس است وبا شیر دافع سرفه خفی و با ماست مصلح لبنیات است و نیز با انیسون ناقع سرفه کهنه است.

در بوشهر و بطورکلی در فارس مهک و ريش آن را بیخ مهک و در اطراف تهران و شمال ایران شیرین‌یبان و در کرمان متکی و در اصفهان میجو و مژو گویند.

 شیرین بیان علاوه بر آنکه در داروسازی جهت مخفی ساختن طعم ناپسند بعضی داروها نظیر سولفات کینین، آلوئس، کاسیا و غیره به کار می‌رود با مسهل‌های قوی نیز که مصرف آنها معمولاً پیچش و ناراحتی به‌وجود می‌آورند، مخلوط می‌گردد، زیرا مصرف آن موجب کم شدن انقباضات روده می‌شود.

منبع : دائرة المعارف بزرگ طب اسلامی آیة الله مصطفی نورانی